The Small Planted Tank

De bodem: Aquasoil

Een voedingsbodem is wat anders dan een aquasoil..!


Als je naar de 'professionals' kijkt maken ze bijna allemaal gebruik van een aquasoil. En dat doen ze niet voor niets. Zeker in het begin, of bij de start van een nieuw aquarium, halen de planten hun voeding ook uit de bodem. Dit is ook door vele proefnemingen bewezen. Dus bij het gebruik van een soil biedt je de meststoffen aan via de waterkolom èn vanuit de bodem. Dit is de meest effectieve manier. De plant kiest altijd voor de makkelijkste manier om voeding op te nemen.

Maar laten we eerst de aquasoil eens nader bekijken. Alhoewel er erg veel aanbod is van substraatkeuzes is er eigenlijk niet veel verschil onderling.  Mensen worden vaak misleid door slimme marketingtrucs en zijn daardoor verward; omdat ze de basisinformatie ontbreekt.
Vrijwel alle zogenaamde aquarium-bodems zijn gemaakt van een soort klei. Het zal ofwel een harde klei of een zachte klei zijn. De reden hiervoor is dat klei het vermogen heeft om voedingsstoffen uit de omgeving op te nemen en op te slaan zodat dit gedoseerd aan de plantenwortels kan worden afgegeven. Klei is negatief geladen en gaan dus positief geladen ionen aantrekken en dat zijn... een aantal soorten voedingsstoffen.
Zelfs zand heeft het (hetzij erg beperkte) vermogen om deze overdracht uit te voeren, terwijl grind, kiezels en synthetische aquariumbodems dit vermogen juist niet hebben. Ze bevatten namelijk geen klei.

Alle soil bestaat uit een groot gedeelte klei. Al kijk je onder een microscoop zie je dat klei opgebouwd is uit hele fijne plaatjes die een positieve en negatieve geladen kant hebben. Daardoor houdt klei negatief geladen deeltjes (mineralen zoals fosfaat en nitraat) goed vast.  En ook positief geladen deeltjes zoals ijzer, sporenelementen, kalium, calcium en magnesium.
Door de CEC eigenschappen kan dit dus weer worden af gegeven aan het water.

Dit vermogen wordt aangeduid als het 'kationen uitwisselingsvermogen' (CEC). Deze werking functioneert op basis van van-der-Waals-krachten, wat in essentie een elektrostatische kracht is, vergelijkbaar met het fenomeen waarbij een kam, die door je haar is geborsteld, in staat zal zijn om op kleine stukjes papier vast te houden. Die aantrekkingskracht wordt "adsorptie" genoemd in tegenstelling tot absorptie.

Alle soorten aquariumbodems kunnen daarom worden ingedeeld in slechts 5 categorieën:

Categorie 0: grind, kiezel en zand. Deze hebben weinig tot geen vermogen om voedingstoffen op te slaan
Categorie 1: zijn in principe inerte klei (gebakken of gedroogd) met een hoge CEC.
Categorie 2: inerte klei geïmpregneerd met kleine hoeveelheden micro-nutriens zoals ijzer en magnesium.
Categorie 3: klei geïmpregneerd en behandeld met macro-nutriënten (NPK), micro-nutriënten en turf
categorie 4: Organische stoffen (turf, leem e.d.) die onderop een andere (meestal inerte) substraat worden gebruikt
Categorie 5: tuinaarde/ potgrond/ kompost

De Akadama korrels en bv. Manando zijn van categorie 1 en zelfs sommige kattebakvulling (LINK) kan worden gebruikt als basis voor een aqua bodem! De CaribSea producten zijn categorie 2. De aquasoil producten zoals die van ADA, Tropica, Aquario, Colombo, Dennerle, en Seachem zijn categorie 3. Categorie 4 werd vroeger vaak gebruikt als basis voor een voedingsbodem en werd verder aangevuld met grind of filterzand. En categorie 5 word feitelijk alleen gebruikt in het emersed (het boven water) opkweken van aquariumplanten.
Sommige variaties van akadama en aquasoil vallen in meerdere categorieën zoals 1, 2 en 3.  En de term 'dubbel gebakken' is ook een beetje misleidend. Het gaat wel de oven in, maar niet om te bakken maar om te drogen. Zelfs in buitenlucht word het gedroogd.


Links een bodem met standaard grind en rechts een bodem van  kattebakvulling
Bijna alle planten nemen voeding van zowel de waterkolom als vanuit de bodem. Daarom zijn we vrij om de locatie van voedingsstoffen zelf te bepalen. Bij planten die hun voeding uit de bodem halen worden òf in een soil geplant òf er word externe voeding toegevoegd in de vorm van tabletten oid. Het is ook mogelijk om voedingstabletten/ capsules in een aquasoil te plaatsen.
Het meest ideale is natuurlijk het aanbod van voedingsstoffen vanuit beide locaties, maar elke keuze heeft zijn eigen voor- en nadelen.

Een groot voordeel is de beschreven werkwijze van de soil; een gedeelte van de voedingsstoffen worden opgenomen door de de soil en later weer langzaam afgegeven. Daarbij werkt de aquasoil pH verlagend wat weer erg gunstig is voor de plantengroei.
Een nadeel van een soil is dat na verloop van tijd deze haar kationen uitwisselingsvermogen minder word, simpelweg omdat de soil uitgeput raakt. Dat wil zeggen: alle geïmpregneerde voeding word verbruikt. Hoe armer de waterkolom dosering (lean-dose) hoe eerder dat gaat gebeuren. Maak je gebruik van een rich-dose bemesting (zoals een EI)  gaat de bodem bijna onbeperkt mee.

De structuur van de soil kan gaan uiteenvallen wat resulteert in een stofvorming als er teveel in de bodem gewerkt word. Bij sommige goedkopere soils treed dit al op na 9 maanden. De duurdere soils kunnen daar integen wel 36 maanden meegaan. Maar zelfs dan kun je de voeding verder doseren via de waterkolom. Je zult alleen de dosis iets moeten aanpassen.
Voor aquariumhouders zijn er wellicht minder voordelen. De stuctuur voor de soil is voor sommige vissen te grof. En dan met name voor vissen die graag de bodem filteren op voeding. Dat kan resulteren in veel stofvorming. En de soil is bijna in alle gevallen pH verlagend waar je het visbestand moet op aanpassen.

EI concentreert zich op waterkolom dosering. Als je de EI methode gebruikt is de bodem keuze iets minder belangrijk. Maar er is wel een voorkeur voor categorie 1-2 en 3. Organisch stoffen en de CEC eigenschap van klei sedimenten zal uiteindelijk voedingsstoffen afgeven aan de bodem. Dit is goedkoop en erg effectief.
Methoden, zoals het ADA-systeem (categorie 3) zet een maximale nadruk op voeding vanuit de bodem en minimaliseren hiermee de waterkolom dosering. Dit is het meest effectief, maar is zeker niet goedkoop. Een ander voordeel is dat er veel minder kans bestaat op alg omdat de waterkolom, van de ADA methode, uit relatief 'arm' water bestaat. En alg word in de meeste gevallen gevoed vanuit het water en niet vanuit de bodem.

U ziet aan de afbeeldingen van diverse bodems dat er met elk soort bodem goede resultaten te behalen vallen. Maar het is daarbij wel erg belangrijk welke manier van voedingstoffen u gebruikt. Gelukkig zijn planten enorm flexibel waar ze voedsel opnemen, dus we kunnen "mix and-match", als we dat nodig achten. En daarbij bestaat feitelijk er geen 'goed of fout' in de manier hoe je bodem word ingericht. De keuze is persoonlijk en er zijn erg veel factoren die bepalen wat de uiteindelijke keuze is. Ik hoop dat deze informatie u enigszins verduidelijking geeft.


Links een bodem van aquasoil en rechts een bodem van filterzand
Niet alle voeding die we toevoegen aan het water word opgenomen door de soil.
Over het algemeen heeft AEC (Anion exchange capacity) een veel minder sterk effect dan CEC (Cation exchange capacity), dus oplosbare eenwaardige anionen (zoals NO3-) zijn ofwel in oplossing of gaan verloren, ze hebben de neiging zich niet te binden aan de AEC in het substraat.

Kationenuitwisselingscapaciteit (CEC) vertegenwoordigt de hoeveelheid negatieve lading die beschikbaar is om kationen aan te trekken.
Voor kation is de affiniteit: Fe++(+) > Ca++ > Mg++ > K+ > Na+ > H+.

Anionenuitwisselingscapaciteit (AEC) vertegenwoordigt de positieve lading die beschikbaar is om anionen in een oplossing aan te trekken.
Voor anionen is de affiniteit: SO4 > NO3– > Cl– > PO4- > HCO3– > OH– > F–

Hoge CEC eigenschappen van de aquasoil leidt ook tot een betere buffercapaciteit tegen gemiste voeding doseringen en andere fouten. En blijkbaar hebben bodems met een lage CEC meer kans op tekorten aan kalium (K+)


PH en KH
Er zijn een aantal factoren in het spel, waarvan de belangrijkste pH, valentie en de relatieve overvloed aan ionen.
Als je water hebt dat calciumrijk en hard is, dan zal de overgrote meerderheid van de kationen uitwisselingsplaatsen vrij snel gevuld worden met Ca++ ionen,  en daarna zullen die ionen worden vastgehouden (gebufferd). Naarmat de soil steeds meer gebufferd word door de CA ionenen gaat deze ook steeds meer de pH verlagende eigenschappen verliezen. Soil kan je zien als een batterij en  moet deze tussen de 1 en 2 jaar verwisseld worden om de pH verlagende eigenschappen te behouden.
Zeker bij bij merken onderaan in het segment. De topmerken gaan wel een 2 tot 3 jaar mee. Maar het blijft afhankelijk of je met osmosewater ververst of niet. (zie verder; soil en levensduur)
Opsomming:

Een aquasoil komt in 2 variaties: een basis en een powder versie. De powder versie is feitelijk 'uitgevonden' om het beplanten van delicate tere flora (zoals bodembedekkers) makkelijker te maken en word eigenlijk alleen gebruik als toplaag van een paar centimeter. En dan ook nog op plekken waar je het nodig hebt. De laag powder moet niet te dik zijn omdat een fijne structuur van de korrel het risico met zich meebrengt dat het een slechte doorstroming geeft. En een slechte doorstroming van de bodem geeft altijd problemen omdat er simpelweg te weinig zuurstof aanwezig is.

Het is normaal dat de KH en GH in het begin naar beneden gaat, dit komt door enerzijds door de zuren uit de soil en de cation exchange capacity (CEC) van het organisch materiaal en de klei waarvan de soil is opgebouwd. Dat is ook één van de redenen dat je in het begin water ververst met gewoon kraanwater, dan gaat het wat stabiliseren.
Het is erg belangrijk om je aan de voorgeschreven waterwissels houden. Daarna op wekelijkse basis een gedeelte van het water blijven verversen met een deel RO water, desnoods met toevoeging van calcium en magnesium. De pH verlagende eigenschappen blijven hiermee langer actief als je (gedeeltelijk) osmose water gaat gebruiken.

In de opstartweken is het wel beter om met kraanwater te verversen. Dit om de pH van de bodem wat te doen stijgen omdat die anders wel eens te laag kan zijn voor een goede ontwikkeling van bacteriën.
Als je in de opstart met kraanwater ververst gaan b.v. de carbonaten reageren met de waterstofionen (H+) in je bodem, waardoor er een vrije plaats word gecreëerd omdat de H+ wegvalt.  Op deze vrij gekomen plaats gaat er zich een ander kation hechten, en de kans is groot dat het calcium of magnesium word. Dus als je met kraanwater ververst verlies je op deze manier zowel een deel van je KH en GH. Het grote nadeel hiervan is dat je hierdoor telkens waterstofionen verliest waardoor de pH dus stilaan zal gaan oplopen. En door dat stijgen gaan er ook van alle andere soorten voedingsstoffen verwisseld worden. Als je met osmose en GH+ ververst ga je dat verlies van H+ nauwelijks hebben en word er dus geen plaats vrijgemaakt voor b.v. calcium, waardoor je GH stabiel blijft.


Je kan ook wat calciumcarbonaat bij de opbouw van de scape op  het glas strooien voordat de soil erin gaat. Normaal koop je daar een dure 'additives' voor, maar calciumcarbonaat doet eigenlijk hetzelfde. Er zijn meerde varianten van ADA soil beschikbaar en in de oude ADA amazonia zit dubbel zoveel NH4 en NO3 in als de nieuwere versies.
Indraaien van een scape die een bodem heeft met een laag gehalte aan minerale stikstof (ammoniak of nitraat) zullen minder problematisch zijn dan met een bodem met een hoog gehalte aan minerale stikstof omdat slechts een kleine hoeveelheid van deze voedingsstof in de waterkolom lekt. Aan de andere kant zijn de soils met een hoger gehalte aan deze voedingsstoffen geschikter voor de eerste "boost" van planten in de beplante bakken, aangezien ze hen de eerste weken van voldoende minerale stikstof zullen voorzien.
Als je de nieuwste lijn ADA-soil vergelijkt met 1e versie van ADA soil Amazonia (dat een mix is ​​van beide voorgaande substraten) ga je zien dat in deze soil de pH en totale humus inhoud  (dood materiaal, van plantaardige oorsprong waarbij de specifieke celstructuur van de oorspronkelijke bestanddelen door eerdere biologische afbraak reeds verloren is gegaan) toe gaat nemen in de loop van de tijd. (waarschijnlijk als gevolg van een opeenhoping van afval). In deze soil neemt ook de concentratie van de meeste beschikbare voedingsstoffen (voornamelijk calcium en magnesium) toe met de tijd.  Bovendien lijkt dit substraat letterlijk een "magneet" voor ijzer te zijn (het totale Fe-gehalte stijgt met ongeveer 65% na 1-3 jaar).

En tot slot: een aquasoil is niet altijd de beste manier om planten te laten groeien... Als je de resultaten van laboratoriumanalyses vergelijkt met het gehalte aan nutriënten in riviersedimenten of gewone landbouwgrond, zal je zien dat de meeste soil achterblijven in voedingsstoffen...
bron: Golias
Bodem: conclusie

Met elke bodem valt prima resultaten te behalen in relatie tot plantengroei. Maar...sommige bodems zijn, zeker voor de beginnende scaper, wat 'gebruiksvriendelijker' dan andere.

Een voedingsbodem kan nog steeds prima werken, maar is toch af te raden. Een voedingsbodem geeft erg veel rommel in je bak als je een plant verplaatst of eruit trekt. De aftopping moet worden gedaan met grind wat weer een nadeel kan zijn voor de doorstroming in de bodem. Het is wel goed mogelijk want er worden nog steeds prima resultaten mee behaalt. Ik ken zelfs een klein aantal professionele  scapers die hun bodem hebben opgebouwd met een voedingsbodem icm turf wat afgetopt is met een aquasoil. Afhankelijk van het verbruik van de planten kan het na een aantal jaren al uitgewerkt zijn. Maar in de regel is het nog steeds populair bij de oudere generatie aquariumhouders.

Zand is een 'no-go'. Zeker als je nog niet zoveel ervaring hebt met plantengroei. Het is te compact en slinkt te snel dicht. Resultaat zijn altijd plekken met bodemrot en/of blauwalg. Dat zie je altijd goed ontstaan tegen de onderkant van de ruit, net onder de bodem van je bak. Er is nauwelijks doorstroming mogelijk zodat er snel een zuurstofloze omgeving word gecreëerd. En dat gaat altijd ten koste van de kwaliteit van je planten. Wellicht leuk voor in een aquarium als vissen daarom vragen. Als je een bak met mooie en probleemloze plantengroei wilt is het een 'no go'.

Grind is beter als zand... Het kan best mooi zijn omdat je de keuze hebt in grootte en kleur, maar het is erg inherent. Het kan geen voeding vast houden wat noodzakelijk is voor optimale plantengroei. Een voedingscapsule of tablet kan een oplossing bieden voor simpele en weinig licht behoevende planten. En natuurlijk... je kan er prima resultaten mee behalen. Maar dan moet je water, je bemesting en je CO2 gewoon 100% in orde zijn. Maar mooie gekleurde stengelplanten of een bodembedekker is veelal een hele klus om dat goed voor elkaar te krijgen, zeker als je niet zoveel ervaring hebt.

Een soil is de meest efficiënte manier om een mooie bak met planten te realiseren. Het heeft CEC eigenschappen en daarmee dus ook pH verlagend. Nadeel kan de werkzaamheid zijn. Na verloop van tijd raakt de soil deze eigenschappen kwijt (Met uitgewerkt bedoel ik de pH verlagende eigenschappen die minder gaan worden na verloop van tijd. De CEC waarde verandert nauwelijks.)
Maar soil is nog steeds stukken beter dan een grind of zandbodem. Dit omdat het een 'open structuur' heeft zodat er voldoende circulatie in de bodem aanwezig is. Als daarbij op tijd de benodigde hoeveelheid bemesting word aangepast naar een rich-dose benadering (of een EI) is dat totaal geen probleem. Dus de verhalen over het vervangen van een aquasoil zijn feitelijk meestal gebaseerd op een gebrek aan relevante kennis over aquariumbemesting en voedingsopname van de plant in het algemeen...

Wil je toch een bodem die wel rijk is aan voeding, niet pH verlagend is en die zomaar een jaar of 10 meegaat kan je altijd nog kiezen voor Seachem flourite. Dit is op lange termijn wellicht de allerbeste bodem die je kunt gebruiken om een mooi plantenbestand te houden. En deze is, net zoals een soil te verkrijgen in zowel een normale als een powder versie.
Ik ben Corné - Passioneel Aquascaper - Friskijker - Kennispartner - Crohntje - Shihan - Koffiezetter - Vleugje Zen - Verzameld geluk

Copyright © 2018-2024 Cornelius  - TSPT.nl   -   All Rights Reserved