Licht in de scape: een inleiding

Belichting in de scape. Zowel bemesting als belichting zijn bepalend voor de groeisnelheid van je planten

Een inleiding:

Laatst las ik op een forum dat iemand een nieuw licht boven zijn bak geplaatst, gekocht via een 'Chinese marktplaats'.
Ongelofelijk fel en je kon combineren tussen wit en blauw licht. Best raar want deze combinaties lichtkleur kom je feitelijk alleen tegen bij zee aquariums en zijn speciaal bedoeld voor koraal. Maar goed, toen ik 'm naar het aantal Lumen/ Par vroeg had ie eigenlijk geen idee. Maar dat was allemaal geen probleem want de plantjes deden het prima...
Zo'n opmerking is best vreemd omdat het resultaat van een verandering pas gemiddeld na 3 weken zichtbaar is. Maar hij had na 2 dagen al gezien dat het licht ideaal was. Vervolgens begonnen de rest van de forumleden hem natuurlijk te feliciteren met zijn slimme en vooral goedkope aankoop.
Toen 4 weken later vroeg hoe het met zijn nieuwe licht was was het enthousiasme al stukken minder...

Het licht bleek totaal ongeschikt in zijn configuratie van de bak. Het was namelijk veels te fel. Op zich is dat niet zo erg, maar je moet wel van goede huize komen om de CO2 en de plantenvoeding daar perfect op af te stemmen. En 9 van de 10 aquarianen heeft die kennis en ervaring niet, dus het hele lichtverhaal was wederom 1 grote teleurstelling.

Er word altijd interessant verkondigd dat als je de verlichting gaat aanschaffen je moet weten wat de PAR waarden zijn. Helaas staan deze nooit op de doos vermeld en om daar achter te komen moet je gebruik maken van een PAR meter die zo maar een paar honderd euro kost. Dus de verwijzing naar PAR klinkt natuurlijk wel erg interessant, en is ook geheel correct, maar in de praktijk kunnen we daar meestal niet zoveel mee. En sterker nog; als we eindelijk de PAR waarden hebben kunnen achterhalen kunnen we er in de praktijk nog niets mee omdat we geen benul hebben welke PAR waarden bepaalde plantensoorten exact nodig hebben. Dus zijn wij als hobbisten aangewezen om gebruik te maken van de eenheid lumen.

Als je ergens een lamp aanschaft staat er (als je geluk hebt) wèl meestal wel bij vermeld hoeveel Lumen deze afgeeft. Maar er staat nergens bij vermeld hoe deze waarden zijn gemeten. Mèt of zònder water en op welke hoogte zijn deze waarden gemeten?
Als ik dat licht 40cm boven mijn bak heb hangen krijg ik heel andere lichtwaarden dan als ie 10cm boven de bak hangt.
Hetzelfde verhaal is van toepassing op de hoogte van de bak. Is deze 30cm of 50cm. Dan kunnen ze wel roepen dat LED XXX je 50 PAR geeft maar als je dit licht boven een bakje van 25cm hoog hangt krijg je heel andere resultaten dat als je hetzelfde licht boven een bak van 60cm hoogte hangt. Hetzelfde geld voor Watt. Er word dan advies gegeven dat je bijvoorbeeld 24W boven je bak te hangen. Wat voor soort lamp bedoelen ze dan? Een T5 - T8 - LED - spaarlamp - Halogeen - TP/PL - CDM lamp - of een HDN lamp?
Het zijn allemaal loze marketing kreten die iedereen napraat en het zijn allemaal suggestieve adviezen die er voor zorgen dat het gehele licht-onderwerp nog complexer word dan als ie al is. Het blijft daarom altijd erg lastig om de juiste belichting uit te zoeken.

Je moet goed onderzoek doen naar het soort licht wat je nodig hebt! Daarbij zou je de volgende vragen in overweging kunnen nemen:

- wat zijn de afmetingen van mijn bak en welke afmeting licht past daarop (in cm) en is mijn beoogde lichtunit verstelbaar in de lengte?
- wat is de afstand van het licht tot aan mijn planten en wil ik dat kunnen afstellen
- wat word mijn plantenbestand en passen deze qua lichtbehoefte wel bij elkaar
- hoeveel PAR heb ik dan nodig. En als ik deze informatie niet hebt:
- hoeveel lumen heb ik dan nodig per liter en heb ik daarbij wel genoeg rekening gehouden met de diepte van mijn bak.
- hoe weet ik dat de belichting het juiste kleurenspectrum bezit.
- moet ik het licht kunnen dimmen.
- en vooral: wat is mijn budget...

Licht is een belangrijk onderdeel en je moet niet gaan besparen op de technische kwaliteit van een lichtunit. Ik zeg nadrukkelijk de technische kwaliteit want soms zie ik geweldige resultaten met een gloeilamp uit de bouwmarkt. Je moet jezelf niet teveel laten beinvloeden door interessant klinkende marketing kreten. Want elk wit gekleurd licht, wat zichtbaar is voor het menselijk oog, dat groeit planten. Al dit witte licht bevat namelijk het spectrum tussen 400nm en 750nm wat planten nodig hebben om te groeien. (400 nm gaat meer naar blauw en 750 nm meer naar rood.) Dus het maakt eigenlijk ook niet zoveel uit welke kleurtemperatuur je neemt, omdat al het witte licht het spectrum bevat wat een plant nodig heeft. Het is wel een feit dat hoe lager de Kelvin hoe visueel mooier de kleur van je planten kan zijn.

Als we belichting aanschaffen zijn ze meestal commercieel ingedeeld in de Kelvin kleurtemperatuur.
Marketing verteld ons dat tussen 6500K en 8500K het beste spectrum is voor het kweken van planten en ze hebben daarbij de beste esthetische kleur op de manier waarop onze ogen dit waarnemen. Voor de plant maakt dit helemaal niets uit.

Een 2700k licht bijvoorbeeld nemen wij waar als geelachtig, omdat het vooral een licht tussen de 550 nm en 600 nm uitstraalt. Maar het bevat nog de gehele golflengte zoals blijkt uit de grafiek. Alleen het gele licht is in dat spectrum het meest dominantste; er zit daarvan een piek in het spectrum
Hoe hoger de Kelvin-waarde, zoals 8500K, hoe meer we opschuiven naar het blauwe spectrum en bevat daardoor minder geel en rood. Je ziet het niet met het blote oog maar het is wel aanwezig omdat het nog steeds wit licht is.
De reden dat planten beter of slechter groeien met een bepaald soort licht komt omdat er van 1 of meerdere kleuren te weinig aktief aanwezig zijn in het spectrum.

De invloed van een bepaalde kleur op de vorm en/of groei van planten zie je in de praktijk niet vaak en is in onze bakken nauwelijks relevant. Factoren zoals voeding en CO2 zijn eigenlijk altijd primair van hoe de plant zich ontwikkeld. De invloed van een bepaalde 'kelvinkleur' is niet zo bepalend zoals overal word beschreven. Typisch een voorbeeld dat men bovenwatergewassen (zoals in de land- en tuinbouw, waar men geheel andere belichting gebruikt) gaat vergelijken met een onderwatercultuur.
Lichtkleur of een selectief gekozen spectrum kan heel goed de eigenschappen beïnvloeden van planten die bovenwater worden gekweekt. Dit is bijvoorbeeld ook een standaard procedure in de tuinbouw. Onderwater is de lichtkleur of een selectief gekozen spectrum niet relevant en nauwelijks van invloed om aquariumplanten gezond te laten groeien. Met uitzondering van de opkweek van knalrode aquariumplanten, daar is een verhoogd aandeel in ver-rood een sterk bepalende factor.

Een veel gemaakt misvatting is om de Kelvin van het zonlicht te vergelijken en dat als je dan dezelfde kelvinwaarde boven je bak hangt dat je vanzelf een goede belichting hebt. Helaas. Kelvin zegt helemaal niets van het spectrum van wat het bezit, maar alleen de kleur temperatuur. En belangrijker; het zegt helemaal niets over het aktiespectrum wat verantwoordelijk is voor fotosynthese. Dus een belichting uitkiezen alleen gebaseerd op de Kelvinwaarde is een heel slecht en onbetrouwbare graadmeter.

In moderne LED verlichting worden LED's gebruikt met zogenaamde 'pieken' in het spectrum tussen 400nm en 750nm. Daar bevind zich het rode en blauwe licht in de juiste verhouding. Het gaat dus om de juiste verhouding beschikbaar licht voor de plant èn je moet een compleet spectrum aan licht aanbieden om mooie planten te laten groeien. Dus absoluut niet alleen de kleuren rood en blauw.

Soms denken we dat de plant te langzaam groeit omdat ie te weinig licht krijgt. En gaan we meestal de verkeerde dingen aanpassen: we gaan de lichtduur verlengen of andere fellere lampen plaatsen of een andere kelvinwaarde e.d. We gaan waterwaardes testen en raken helemaal in de stress als daar resultaten uit komen die ons niet bevallen. We gaan de waardes weer aanpassen aan onze eigen intepretatie van hoe iets zou moeten zijn. Of wat we ergens lezen of geadviseerd krijgen van mensen die denken dat ze het weten. En het resultaat is vaak alleen maar nog slechtere planten of zelfs alg.

Hier een duidelijk voorbeeld van het verschil tussen natuurlijk daglicht versus een standaard LED licht = een onregelmatige verdeling van het kleuren spectrum. Hoewel LED steeds beter word is het nog steeds niet mogelijk om het gehele spectrum aan te bieden die 100% natuurgetrouw is. Dat is ook de voornaamste reden dat we werken met de zgn RGB of meerdere kleuren LEDstrips.
Daarom is het bij LED zo enorm belangrijk dat je alle kleuren aanbied en dat het aanbod zoveel mogelijk het natuurlijke licht benaderd.
Het word ook algemeen aangenomen dat als planten een lichttekort hebben dat deze langgerekt en smal worden. Maar dat is een wereldwijde mythe (bij aquariumplanten). Langgerekte dunne planten (te lange internoide) zijn bijna altijd een gevolg van CO2 gebrek.

In een low-light scape staan weinig licht-behoevende planten en dat zijn ook bijna allemaal langzaam groeiende planten. Als je daar planten bij zet die meer licht nodig hebben gaan deze het niet goed doen. Maar ze gaan van minder licht niet dood!

Als een plant een tekort heeft aan licht dan gaan ze langzaam dood. Fotosynthese hangt met CO2 samen, dus als je denkt dat je te weinig licht hebt kan je proberen om meer CO2 toe te voegen. En als ze dan nog sterven weet je dat je te weinig licht hebt. Al overleven de meeste planten wel met heel weinig licht. Als de CO2 en voedingsstoffen in orde zijn groeien ze gewoon erg langzaam. Dus alleen de groei en kleurontwikkeling blijven achter. Voor meer informatie over dit onderwerp: Het Licht Compensatie Punt - LCP.

Als in dezelfde bak de voedingsstoffen worden verminderd zien we vaak dat die planten plots een groeispeurt aanemen. Dit terwijl het licht hetzelfde is gebleven. De reden daarvan is dat de plant zo snel mogelijk naar de oppervlakte wilt omdat daar de CO2 zich bevind. Meestal doen planten dit om te vluchten uit slechte omstandigheden. Veelal het gevolg van een slechte gas uitwisseling. Het gevolg is dat de plant zich gaat strekken om zo snel mogelijk de oppervlakte te bereiken.

Nu ik het toch over voedingsstoffen heb in relatie met belichting;
als je 2 exacte bakken hebt (dezelfde techniek, dezelfde bodem, dezelfde belichting, dezelfde CO2 e.d.)
dan groeien de planten in de bak waarin zich het meeste voeding bevind het snelste.

The Small Planted Tank